Czy asertywność pomaga zdrowieć osobom uzależnionym? Warsztat z asertywności

W Centrum Zdrowia Psychicznego i Leczenia Uzależnień w Starogardzie Gdańskim od wielu lat prowadzony jest warsztat z asertywności dla osób uzależnionych, współuzależnionych oraz DDA. Warsztat cieszy się od lat niesłabnącym powodzeniem. O tym, jaka jest istota zachowań asertywnych i co można zyskać dzięki uczestniczeniu w treningu asertywności pisze autorka i prowadząca warsztat – Janina Krystyna Czech.

Asertywność ułatwia szczere komunikowanie innym ludziom swoich potrzeb; jest umiejętnością, której można się nauczyć na każdym etapie życia. Zachowanie asertywne zwraca uwagę na to, że potrzeby oraz prawa innego człowieka są ważne, ale nie są ważniejsze od naszych osobistych potrzeb, za których realizację sami jesteśmy  odpowiedzialni: „Nikt nie zadba lepiej o twoje potrzeby, niż ty sam”.

Asertywność potrzebna jest zwłaszcza ludziom uległym, którzy mają trudność z mówieniem słowa „nie”. Jednak odmawianie powinno odbywać się w sposób jasny, stanowczy, łagodny, bez lęku i poczucia winy, i z poszanowaniem cudzych granic.

Asertywność uwzględnia potrzeby, pragnienia i oczekiwania drugiego człowieka. W asertywności nacisk jest położony na szacunek i prawdomówność w relacji z samym sobą i uczciwość w kontakcie z drugim człowiekiem. Zachowania asertywne w kontakcie z innymi rozpoznajemy po wzroście szacunku do samego siebie (jeśli następuje wzrost szacunku do siebie, to znaczy, że zachowanie było asertywne).

Warsztat dotyczący asertywności opiera się na teorii społecznego uczenia się według Alberta Bandury, która zakłada modelowanie zachowań w celu wywarcia określonego wpływu, prawidłowego postępowania, czyli uczenie się poprzez obserwację.

W czasie prowadzonego warsztatu trener korzysta z elementów zawartych w książce pt. „Trening asertywności” Marii Król-Fijewskiej, ponieważ książka ta posiada jasną strukturę dla czytelnika oraz zawiera pełną mapę obszarów związanych z asertywnością. Na jej podstawie można się zorientować czy uczestnik wymaga pracy nad asertywnością w danym obszarze, czy też dobrze radzi sobie z danym zagadnieniem i może w związku z tym poczuć satysfakcję oraz zadowolenie.

Osoby ujawniające zachowania agresywne, znajdując się pod wpływem środka zmieniającego świadomość (alkohol,
narkotyki, dopalacze), często naruszają granice innych ludzi – dlatego w procesie zdrowienia, wychodzenia z nałogu ważne jest, aby ich komunikacja była asertywna.

Powszechnie wiadomo, że osoby uzależnione oraz współuzależnione często stosują zachowania uległe bądź agresywne, dlatego w Centrum Zdrowia Psychicznego i Leczenia Uzależnień w Starogardzie Gdańskim od wielu lat prowadzony jest warsztat z asertywności. Oferta warsztatowa jest przewidziana zarówno dla osób uzależnionych, jak i współuzależnionych oraz Dorosłych Dzieci Alkoholików, ponieważ w ten sposób te osoby mogą w czasie prowadzonego warsztatu dzielić się cennym, wzajemnym doświadczeniem.

Uczestnicząc w treningu asertywności, można zdobyć wiedzę na temat: uczciwej komunikacji z drugim człowiekiem,
radzenia sobie z problemami, rozwiązywania sytuacji trudnych w sposób społecznie pożądany.

Co można zyskać dzięki osobistemu uczestniczeniu w treningu asertywności?
Można nauczyć się bycia sobą, bycia osobą autentyczną (prawdziwą). Zdobywa się także umiejętność mówienia „nie” w sposób stanowczy, łagodny, bez lęku i poczucia winy oraz umiejętność wyrażania złości i gniewu w taki sposób, który nie rani drugiego człowieka, a jednocześnie pozwala odreagować w konstruktywny sposób zgromadzone napięcie emocjonalne.

Można także zdobyć umiejętność wyrażania i przyjmowania pochwały, a także wyrażania i przyjmowania słusznej krytyki, mieć większe poczucie pewności siebie przed wystąpieniem publicznym.

Można na skutek odbytych zajęć stracić poczucie bezradności i doświadczyć wzrostu poczucia pewności siebie w kontakcie z drugą osobą, z tak zwanym autorytetem, można chcieć zmienić siebie i swój dotychczasowy wizerunek własnej osoby. Jest duża szansa na to, że można doświadczyć zadowolenia z siebie, ze swoich nowych reakcji w kontakcie z drugim człowiekiem, kiedy uczestnik zajęć zdecyduje się wprowadzić zmiany w swoim dotychczasowym zachowaniu.
W czasie trwania zajęć można nauczyć się podchodzić z szacunkiem do siebie samego i do drugiego człowieka.

Ramowy program zajęć z treningu zachowań asertywnych
1. Wprowadzenie do tematyki zajęć: zapoznanie się uczestników z grupy, wspólne opracowanie zasad pracy (zawarcie kontraktu grupowego); omówienie poszczególnych zagadnień związanych z treningiem asertywności. Celem wprowadzenia jest budowanie atmosfery akceptacji i poczucia bezpieczeństwa w grupie, zrozumienie zakresu tematyki zajęć i budowanie motywacji do pracy nad sobą.

2. Podstawy asertywności: wprowadzenie do zagadnienia asertywności, mapa asertywności, rozróżnienie pomiędzy
zachowaniami agresywnymi, uległymi a asertywnymi, asertywne reagowanie na krytykę i ataki, radzenie sobie ze złością (praktykowanie samokontroli, sposoby redukowania złości, obrona swoich praw, radzenie sobie z zaczepkami), a także nauka skutecznej komunikacji – poznawanie i nazywanie uczuć, rozumienie i wyrażanie własnych uczuć, radzenie sobie z uczuciami własnymi i innych w konflikcie, negocjowanie jako sposób rozwiązywania
sytuacji konfliktowych (rozpoczynanie i podtrzymywanie rozmowy, aktywne słuchanie, autoprezentacja, nieporozumienia w komunikacji, komunikaty niewerbalne).

Celem poznania podstaw asertywności jest kształtowanie umiejętności asertywnych zachowań, poszerzenie nazewnictwa dotyczącego uczuć i emocji oraz umiejętne ich rozpoznawanie i nazywanie, umiejętne radzenie sobie
z sytuacjami trudnymi, wykształcenie społecznie akceptowanych sposobów w radzeniu sobie z nimi, uświadomienie
zakłóceń pojawiających się w procesie komunikacji i próby przezwyciężania trudności.

3. Podsumowanie całości treningu zachowań asertywnych, czyli omówienie z uczestnikami całości maratonu terapeutycznego; jego mocnych i słabych stron. Zrealizowany program zajęć warsztatowych z asertywności powinien uwzględniać potrzeby, pragnienia i oczekiwania drugiego człowieka.

Warsztaty z asertywności od wielu lat cieszą się dużym uznaniem wśród pacjentów Centrum Zdrowia Psychicznego i Leczenia Uzależnień w Starogardzie Gdańskim, dlatego na tego typu warsztat zawsze jest wzmożone zapotrzebowanie. Pacjenci dopytują terapeutów, kiedy będzie organizowana kolejna edycja w/w placówce.

Zajęcia warsztatowe trwają 18 godzin, a grupa liczy do 20 osób. Niektórzy pacjenci po odbytych 18-godzinnych zajęciach z asertywności spontanicznie dzielą się refleksją, że na tego typu warsztacie uzyskali więcej szczegółowych informacji oraz przećwiczyli nowe umiejętności niezbędne do trzeźwego i racjonalnego życia niż na pozostałych grupach terapeutycznych. Taka interpretacja wydaje mi się nadmiarowa, ponieważ warsztat z asertywności jest jedynie uzupełnieniem oferty dla pacjentów uzależnionych i współuzależnionych. Przeprowadzenie warsztatu z asertywności nie byłoby możliwe z taką skutecznością i zadowoleniem wśród pacjentów, gdyby uczestnicy wcześniej nie uczestniczyli w licznych zajęciach psychoedukacyjnych, terapeutycznych adekwatnie do swoich diagnoz nozologicznych. Te podstawowe zajęcia, które pacjenci realizują na początku swojego programu terapeutycznego, są niezbędne do tego, aby mogli skorzystać z zajęć o charakterze rozwojowym, jakim jest dla nich warsztat z asertywności. Niemniej jednak, kiedy uczestnicy w Centrum spontanicznie dzielą się swoim cennym doświadczeniem i wzajemnie się informują o dodatkowej i rozwojowej ofercie z asertywności, jest to potwierdzenie, że to dobry kierunek oddziaływań terapeutycznych.

Informacja o odbywanych regularnie warsztatach z asertywności w Centrum Zdrowia Psychicznego i Leczenia Uzależnień w Starogardzie Gdańskim na tyle stała się wśród pacjentów nośna, że dotarła do Przychodni Leczenia Uzależnień w Kwidzynie i tam także zaczęły się odbywać zajęcia warsztatowe z asertywności.

Podkreślić należy, że istotną rolę w podsumowaniu i wszechstronnej ocenie przebiegu oraz znaczenia treningu zachowań asertywnych dla uczestników odgrywa anonimowa ankieta ewaluacyjna, która podlega wnikliwemu monitorowaniu przez poszczególnych terapeutów oraz kierownictwo Centrum.

Ankieta ewaluacyjna ma na celu zobrazowanie tego, co było mocną stroną zajęć, a co można byłoby zrobić inaczej na kolejnych zajęciach oraz zebranie oczekiwań grupy co do kolejnych, być może innych zajęć warsztatowych, na które pacjenci mieliby zapotrzebowanie. W pracy z drugim człowiekiem chodzi o to, aby odpowiadać na zapotrzebowanie, by oferta danego ośrodka była  dostosowana do oczekiwań pacjentów, a nie o to, by każdego roku realizować ten sam program terapeutyczny.

Bibliografia:
Bandura, A. (2007). Teoria społecznego uczenia się. Wydawnictwo Naukowe PWN.
Król-Fijewska, M. (1993). Trening asertywności. Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości, Polskie Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa.