Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Mikołowie – przykład modelowych działań profilaktycznych

Z Iwoną Spychałą-Długosz – zastępcą burmistrza Miasta Mikołów odpowiedzialną m.in. za sprawy społeczne, Aleksandrą Stolarską – przewodniczącą GKRPA w Mikołowie oraz Magdaleną Augustynowicz – starszym inspektorem ds. przeciwdziałania uzależnieniom rozmawiał Daniel Melerowicz – psycholog, psychoterapeuta, kierownik Centrum Integracji Społecznej w Mikołowie, zastępca przewodniczącego GKRPA w Mikołowie.

Daniel Melerowicz: Skład GKRPA w Mikołowie zmienił się w 2018 roku. Jaki był, z Pani  perspektywy, powód powołania całkowicie nowej komisji?

Iwona Spychała-Długosz: Kiedy w 2018 roku objęłam stanowisko zastępcy burmistrza, niezwykle istotne było dla mnie stworzenie profesjonalnego zespołu, który będzie w stanie tworzyć i realizować programy profilaktyczne na najwyższym poziomie, oparte na współczesnych doniesieniach badawczych. Zależało mi również, aby byli to praktycy, ludzie bezpośrednio pracujący z osobami uzależnionymi. Jako że ówczesny inspektor ds. przeciwdziałania uzależnieniom kończył pracę, inny członek komisji przechodził na emeryturę, uznałam iż jest to dobry moment na powołanie nowego interdyscyplinarnego zespołu.

Kogo i z jakiego powodu powołano do komisji?
Zależało mi, aby w komisji pracowały osoby współpracujące ze sobą, a jednocześnie reprezentujące różne obszary działań. Z tego względu zaprosiłam kierownik Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej – jednak nie tylko dlatego, że jest osobą odpowiedzialną za funkcjonowanie mikołowskiego MOPS-u, ale przede wszystkim ze względu na to, iż jest praktykiem – pracowała na stanowisku pracownika socjalnego, następnie objęła stanowisko kierownika Działu Pomocy Środowiskowej i zastępcy kierownika MOPS, dzięki temu miałam pewność, że posiada doświadczenie w pracy z osobami dotkniętymi problemami społecznymi. Do zespołu zaprosiłam również kierownika Centrum Integracji Społecznej (CIS) w Mikołowie. Nie każde miasto może się poszczycić funkcjonowaniem tego typu jednostki – nasze zauważyło korzyści, jakie daje ustawa o zatrudnieniu socjalnym zaraz po jej uchwaleniu. Mikołowski CIS działa od ponad 15 lat, pracując z osobami zagrożonymi wykluczeniem społecznym,  z których duża część zmaga się z uzależnieniem od alkoholu.  Kierownik CIS pracował wcześniej na stanowisku psychologa w tej jednostce – miałam więc okazję włączyć do komisji kolejnego praktyka.

Działania komisji to również, a może przede wszystkim profilaktyka – dlatego musiał się w niej znaleźć przedstawiciel oświaty. Powołałam więc naczelnika wydziału oświaty. Jednak i w tym przypadku znaczenie miał dla mnie fakt, że jest to jednocześnie terapeuta pedagogiczny. Uzależnienie przyczynia się do licznych problemów życiowych, w tym konfliktów z prawem oraz poważnych problemów rodzinnych, stąd w naszej komisji musiał się znaleźć rodzinny kurator zawodowy oraz przedstawiciel policji. Każdy z tych członków pracuje w terenie, spotyka się bezpośrednio z osobami dotkniętymi problemem alkoholowym, ale również z ich rodzinami i otoczeniem społecznym, co daje nam szerszy kontekst w zrozumieniu problemów tych osób.

W GKRPA nie mogło również zabraknąć przedstawiciela organizacji samopomocowych, który również został włączony w skład zespołu. W celu zapewnienia sprawnego funkcjonowania komisji stworzono w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej stanowisko starszego inspektora ds. przeciwdziałania uzależnieniom, który – będąc pedagogiem oraz wychowawcą – został jednym z członków grupy.

Zależało Pani, aby w komisji współpracowali ze sobą przedstawiciele pomocy społecznej, oświaty, policji oraz organizacji pozarządowych.

Tak. Chcę jednak podkreślić, że priorytetem było dla mnie stworzenie grupy specjalistów – praktyków z różnych dziedzin i obszarów. Nie chciałam popełniać błędu wielu instytucji, w których zatrudnione osoby nie miały wcześniej bezpośredniego kontaktu z klientami, a jedynie wiedzę  teoretyczną, a przez to nie znały specyfiki środowiska, w którym będą pracować. Myślę, że największym atutem powołanej grupy jest jej interdyscyplinarność oraz wieloletnie doświadczenie pracy „w terenie” jej członków.

Jakie są korzyści z posiadania tego typu zespołu?
Proszę sobie wyobrazić sytuację, w której do gminnej komisji zostaje zgłoszona matka rzekomo nadużywająca alkoholu. Zanim zostanie ona zaproszona na spotkanie, komisja zbiera się i ustala, co wie na temat danej osoby.  Ośrodek pomocy społecznej posiada często bardzo obszerne informacje na temat danej rodziny, dodatkowo istnieje możliwość uzyskania informacji od kuratora sądowego czy policji na temat jej funkcjonowania w środowisku. Jeśli w rodzinie są dzieci – dowiadujemy się jak przebiega ich edukacja i czy widać jakieś symptomy możliwego uzależnienia matki dzięki informacjom uzyskanym ze strony wydziału edukacji. To jednak nie wszystko; kiedy dochodzi do rozmowy motywującej, specjaliści – tacy jak psycholog, pracownik socjalny, kurator, terapeuta pedagogiczny – są w stanie przeprowadzić efektywną rozmowę mającą na celu wzbudzenie motywacji u osoby uzależnionej. Dzięki temu, że w komisji reprezentowane jest CIS, każda osoba bez zatrudnienia może właściwie z dnia na dzień liczyć na wsparcie w postaci zatrudnienia socjalnego, co – jak wiemy z zadań – odgrywa dużą rolę w redukcji skutków uzależnienia. Z kolei ci członkowie zespołu związani z organizacjami samopomocowymi mogą niemal od razu zasugerować, czy nawet zorganizować, spotkanie w którejś z działających grup. Taka organizacja pracy daje bardzo szerokie spektrum działania.

Tego typu działania to jednak nie wszystkie zalety posiadania tak złożonego zespołu. Również w dziedzinie profilaktyki interdyscyplinarność okazuje się niezwykle korzystna. Na początku każdego roku komisja przygotowuje plan działań profilaktycznych. Tematyka rozpatrywana jest z różnych punktów widzenia. Osoby związane z pomocą społeczną dostarczają informacji na temat zastosowania danej kampanii i dotarcia do potencjalnych zainteresowanych za pomocą swoich kanałów dostępu, dzięki włączeniu przedstawicieli stowarzyszeń posiadamy dostęp do organizacji pozarządowych, które mogą się włączać w akcję, w końcu – jeśli jest to zasadne – możemy rozszerzać akcję na obszar edukacji dzięki współpracy z wydziałem oświaty. Jako że w zespole działają wyłącznie praktycy – komisja może dobrać najefektywniejsze środki komunikacji, a uniknąć tych, które przynoszą wyłącznie pozorne efekty. Ponadto, co jest dla mnie bardzo ważne, członkowie komisji wnoszą własne pomysły, konfrontują między sobą podjęte decyzje i przede wszystkim: nie liczą czasu prywatnego przeznaczonego na pracę w komisji.

Czego należy unikać?
Chociażby jednorazowych, krótkotrwałych akcji, które co prawda mogą być atrakcyjne medialnie, doskonale sprzedane” na portalach społecznościowych, ale – jak pokazują badania – nie przynoszą trwałych zmian. Drukowanie i dystrybucja ulotek również przynosi mierne efekty. Działania powinny być systemowe – czyli dotyczyć wielu instytucji – i powtarzalne, czyli wpisane na stałe w kalendarz działań. Dowiedziałam się o tym właśnie dzięki współpracy z naszą gminną komisją. Gdyby nie zasiadali w niej praktycy, myślę że moglibyśmy popełnić wiele błędów.

Pani Aleksandro – pełni pani funkcję przewodniczącej GKRPA w Mikołowie. Czy mogłaby nam Pani powiedzieć w jakich głównych obszarach działa komisja?

Aleksandra Stolarska: Na jednym z pierwszych posiedzeń komisji wyodrębniliśmy trzy zespoły: kontrolny i opiniujący odpowiedzialny za kontrolę przestrzegania zasad i warunków korzystania z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych oraz opiniowanie wydawania zezwoleń na sprzedaż alkoholu, zespół motywacyjno-interwencyjny rozpatrujący wnioski o podjęcie działań zmierzających do zobowiązania do leczenia odwykowego – to właśnie osoby zasiadające w tym zespole spotykają się z osobami uzależnionymi i rozmawiają z nimi na temat możliwych form wsparcia i zmiany – oraz zespół ds. edukacji i profilaktyki, planujący i realizujący działania profilaktyczne. Minimum raz w miesiącu spotykamy się również w pełnym składzie całego zespołu, aby wymienić informacje na temat aktualnie prowadzonych działań.

Jakie aspekty pracy komisji są, Pani zdaniem, najistotniejsze i należy je wdrażać w pierwszej kolejności?
Bardzo trudno jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie, ponieważ wiele naszych działań uważam za niezwykle ważne. Gdybym jednak miała wybrać, to myślę, że najważniejsze jest poznanie lokalnej społeczności oraz wachlarza usług, z jakich mogą skorzystać osoby w potrzebie. Z tego względu istotne jest, aby komisja bardzo blisko współpracowała z innymi organizacjami zajmującymi się profilaktyką i leczeniem uzależnień.

W jaki sposób dzieje się to w mikołowskiej komisji?
W naszym przypadku są to konkretne działania, a nie tylko deklaracje. W pierwszym roku działalności postawiliśmy sobie za cel spotkać się osobiście z przedstawicielami wszystkich organizacji działających na naszym terenie. Chcieliśmy zrozumieć specyfikę ich pracy, porozmawiać o sposobach działania oraz dowiedzieć się, z jakimi problemami się borykają. Dlatego na niemal każde posiedzenie całego zespołu zapraszamy gościa – przedstawiciela organizacji pomocowej. To ważne, aby znać się osobiście, podać sobie rękę, spojrzeć w oczy i porozmawiać nieformalnie – w czym tak naprawdę możemy sobie wzajemnie pomóc. Należy pamiętać, że komisje są odpowiedzialne za podział pieniędzy z tzw. korkowego, chcemy więc wiedzieć, jakie instytucje najlepiej wspierać.

Na jaką ofertę pomocy mogą liczyć osoby uzależnione w Mikołowie?
Myślę, że oferta jest bardzo bogata, a nawiązane przez nas bezpośrednie kontakty przynoszą wymierne korzyści. Dzięki nim mamy możliwość bezpośredniego kontaktu z wieloma instytucjami; jeśli jakaś osoba potrzebuje i chce pomocy, o wiele łatwiej jest nam ją zorganizować, ponieważ wszyscy osobiście się teraz znamy – to bardzo ułatwia naszą pracę.

Z jakimi organizacjami współpracuje komisja?
Nie sposób wymienić wszystkich, ale na terenie Mikołowa działają m.in.: Poradnia Profilaktyki i Leczenia Odwykowego, Mikołowskie Stowarzyszenie Pomocy Psychospołecznej i Profilaktyki „ZMIANA”, Stowarzyszenie Klub Abstynenta „Powrót”, Mikołowski Powiatowy Klub Młodzieżowy… Poza tym mamy wspomniane Centrum Integracji Społecznej, w którym zatrudniony jest psycholog, pracownik socjalny i które bardzo blisko współpracuje z nami w obszarze profilaktyki uzależnień. W Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej również zatrudniliśmy psychologa; z jego wsparcia mogą zawsze skorzystać zgłaszane do nas osoby borykające się z uzależnieniem oraz ich rodziny. W sierpniu tego roku uruchomiliśmy telefon zaufania, z którego korzysta – szczególnie w czasie pandemii – coraz więcej osób. Myślę więc, że oferta jest dość szeroka.

Co Pani zdaniem można uznać za „dobrą praktykę” GKRPA w Mikołowie?
Chciałabym podkreślić dwa aspekty naszej działalności. Po pierwsze, bardzo dobrą współpracę pomiędzy wszystkimi członkami zespołu – każdy z nas jest specjalistą w pewnym obszarze i dzięki temu możemy się dzielić zadaniami. Myślę że mamy do siebie zaufanie i darzymy się wzajemnie sympatią, co ułatwia pracę. Po drugie, dzięki bezpośrednim kontaktom mamy również dobre i bliskie relacje z pozostałymi instytucjami działającymi w obszarze uzależnień, a to pomaga w naszych działaniach na obszarze całej gminy. Podsumowując, powiedziałabym, że dobrą praktyką jest dbanie o dobre relacje zarówno na poziomie osobowym, jak również instytucjonalnym.

Pani Magdaleno, jest pani zarówno członkiem komisji, jak również starszym inspektorem ds. przeciwdziałania uzależnieniom – można więc powiedzieć, że to Pani organizuje pracę całego zespołu. Na co, Pani zdaniem, należy zwrócić uwagę, planując działania gminnej komisji.

Magdalena Augustynowicz: Po pierwsze, plan powinien być możliwy do zrealizowania, czyli oparty na faktycznie dostępnych zasobach – zarówno ludzkich, jak i instytucjonalnych czy finansowych. Po drugie, musi być odpowiedzią na rzeczywiste problemy, zdiagnozowane na podstawie rzetelnych danych.

Czy w Mikołowie posiadacie takie dane?
I tak, i nie. Mamy pewne dane z poprzednich lat, są one jednak niekompletne. Poza tym problematyka związana z uzależnieniami ciągle się zmienia – dzieje się to szczególnie w obszarze używania narkotyków czy dopalaczy. Z tego względu jako komisja podjęliśmy decyzję o przeprowadzeniu szeroko zakrojonej diagnozy problemów społecznych, która obejmuje zasięgiem dużą grupę badawczą z naszej gminy – począwszy od starszych uczniów szkół podstawowych aż do dorosłych mieszkańców miasta, w tym sprzedawców napojów alkoholowych. Pandemia koronawirusa pokrzyżowała nam plany, dlatego musieliśmy wydłużyć okres badania do przyszłego roku. Jednak rzetelnie przeprowadzona diagnoza jest inwestycją zdecydowanie wartą realizacji – dzięki niej możemy dokładnie dopasować nasze działania do potrzeb, a nie działać po omacku.

Jakie były główne punkty działalności GKRPA w Mikołowie w roku 2020?
Poza standardowymi działaniami, o których mówiła pani przewodnicząca, w obszarze profilaktyki skoncentrowaliśmy się w tym roku na uświadamianiu przyszłym rodzicom, jak również ich rodzinom, zagrożeń związanych ze spożywaniem alkoholu przez kobiety w ciąży. Z tego względu we wrześniu zorganizowaliśmy I Powiatową Konferencję GKRPA w Mikołowie pod tytułem „Zrozumieć FAS”, w czasie której swoje wykłady wygłosiły niekwestionowane autorytety w dziedzinie diagnostyki oraz profilaktyki FASD – (p.o. dyrektor PARPA) Katarzyna Łukowska, dr Małgorzata Klecka oraz dr Katarzyna Okulicz-Kozaryn. W konferencji uczestniczyli pracownicy oświaty, poradni specjalistycznych oraz organizacji samopomocowych z terenu powiatu mikołowskiego.
Stworzyliśmy również specjalny pakiet materiałów dotyczący profilaktyki FAS oraz FASD, który został przekazany do szkół w naszym powiecie. Nie zapomnieliśmy również o rozwoju własnych kompetencji; wszyscy członkowie komisji uczestniczyli w szkoleniu dotyczącym stosowania dialogu motywującego w pracy z osobami uzależnionymi, ponadto w październiku wzięliśmy udział w trzydniowym szkoleniu wyjazdowym, dotyczącym praktycznych aspektów interwencji i pomocy osobom dotkniętym problemem uzależnienia.

Czy istnieją jakieś problemy, z którymi boryka się gminna komisja?
Niestety tak. Głównym problemem w tym roku, który dotknął nas wszystkich, jest oczywiście pandemia  koronawirusa – z jej powodu znacznie trudniej było nam chociażby przeprowadzać rozmowy motywujące; przez pewien okres komisja musiała spotykać się na posiedzeniach w formie zdalnej. Niektóre pomysły trzeba było przenieść na przyszły rok, nie udało nam się również uczestniczyć we wszystkich zaplanowanych szkoleniach.

Problemem, z którym się borykamy jest również nawiązanie konstruktywnej współpracy z instytucjami służby zdrowia, ponieważ uważamy, że jest to niezbędny partner w naszych przedsięwzięciach. Mamy nadzieję, iż mimo wielu obciążeń, jakie z uwagi na pandemię COVID-19 dotykają obecnie m.in. lekarzy, uda się zaprosić do naszego zespołu osobę, która wesprze nas swoimi kompetencjami medycznymi i jednocześnie będzie łącznikiem pomiędzy komisją a systemem opieki zdrowotnej.

Być może dzięki naszej rozmowie uda się dotrzeć do odpowiedniej osoby, która byłaby zainteresowana przystąpieniem do zespołu.

Bylibyśmy bardzo zadowoleni.

Dziękuję za rozmowę.