Substancje psychoaktywne w ruchu drogowym – skala zjawiska

Na polskich drogach giną ludzie z powodu wypadków spowodowanych przez kierowców pod wpływem substancji psychoaktywnych. W 2018 roku, według danych Komendy Głównej Policji, użytkownicy dróg (kierujący, pasażerowie, piesi) będący pod wpływem alkoholu uczestniczyli w 2779 wypadkach drogowych (9% ogółu wypadków), śmierć w nich poniosło 370 osób (13% ogółu zabitych), a 3112 osób odniosło obrażenia (8% ogółu rannych).

Artur Malczewski

W celu określenia zjawiska prowadzenia pojazdów mechanicznych pod wpływem substancji psychoaktywnych (legalnych i nielegalnych) zrealizowano pod koniec 2018 roku ogólnopolskie badanie na reprezentatywnej próbie dorosłych mieszkańców. Badanie Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii we współpracy z firmą Kantar zostało zrealizowane w okresie 28 września – 3 października 2018 roku za pomocą wspomaganych komputerowo wywiadów indywidualnych (face-to-face) w ramach OMNIBUS-a, który przeprowadzany jest techniką CAPI (Computer Assisted Personal Interview): bezpośredni wywiad ankieterski w domach respondentów.

W ramach tej metody ankieter odczytuje pytania wyświetlające się na monitorze laptopa, zaznacza odpowiedzi wskazane przez respondenta (pytania zamknięte) lub zapisuje treść jego wypowiedzi (pytania otwarte). Badanie zrealizowano na ogólnopolskiej reprezentatywnej próbie N=1006 osób w wieku 18-75 lat. Próba ma charakter kwotowo-losowy i jest dobierana z operatu adresowego GUS. Przedmiotem badania były kwestie związane z prowadzeniem pojazdów mechanicznych pod wpływem substancji psychoaktywnych. Badano zarówno osobiste doświadczenia, jak również bycie świadkiem w sytuacji, gdy ktoś prowadził na tzw. gazie.

W ramach wywiadu ankieterskiego pytano oddzielnie o alkohol, narkotyki oraz leki, które mogą zaburzać świadomość. W opisie zostały przedstawione wyniki dotyczące narkotyków, a na wykresach dodatkowo zostały zaprezentowane rozkłady dla poszczególnych nielegalnych substancji psychoaktywnych, które w opisie występują jako narkotyki: marihuana, haszysz, amfetamina, dopalacze (nowe substancje psychoaktywne oraz inne narkotyki). Wyniki badania pokazały, że 46% Polaków w wieku 18-75 lat deklaruje, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy przynajmniej raz prowadziło samochód lub inny pojazd mechaniczny. Z kolei prawie 40% dorosłych Polaków deklaruje, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy przynajmniej raz jechało na rowerze. W przypadku odpowiedzi na pytanie o ostatnie 30 dni – odsetek dorosłych Polaków, którzy deklarują że prowadzili przynajmniej raz samochód lub inny pojazd mechaniczny, spada do 36%, zaś odsetek deklarujących jazdę na rowerze – do 33%. Analizując zmienne demograficzne, częściej prowadzenie samochodu lub innego pojazdu mechanicznego deklarują mężczyźni. Jazda rowerem nie różnicuje badanej populacji ze względu na płeć. Z kolei ze względu na wiek – okazuje się, że 25–39-latkowie to grupa Polaków, która istotnie częściej deklaruje prowadzenie samochodu lub innego pojazdu mechanicznego.

Prowadzenie samochodu lub innych pojazdów mechanicznych a substancje psychoaktywne

Wyniki badania pokazują, że 8,3% dorosłych Polaków deklaruje, że zna kogoś, kto w ciągu ostatnich 12 miesięcy kierował samochodem lub innym pojazdem mechanicznym pod wpływem alkoholu. Dwukrotnie częściej takie sytuacje zdarzają się w przypadku mężczyzn (11%) niż kobiet (6%). Odnosząc się do konkretnych narkotyków, 2,2% dorosłych Polaków deklaruje, że zna osoby, które prowadziły pojazdy mechaniczne pod wpływem marihuany lub haszyszu, 1,2% – pod wpływem amfetaminy, 1% – pod wpływem dopalaczy (nowych substancji psychoaktywnych). 1,8% deklaruje, że zna osoby, które prowadziły pojazd mechaniczny pod wpływem leków mogących zaburzać świadomość. W dalszej części badania respondenci byli pytani, czy zdarzyło im się w ciągu ostatnich 12 miesięcy, że byli pasażerami samochodu prowadzonego przez kierowcę pod wpływem substancji psychoaktywnych. 2,2% dorosłych Polaków deklaruje, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy byli pasażerami kierowcy, który prowadził pojazd mechaniczny pod wpływem alkoholu. Prawie 2% dorosłych Polaków deklaruje, że byli pasażerami kierowcy, który prowadził pojazd mechaniczny pod wpływem narkotyków, a 0,7% badanych deklaruje, że byli pasażerami kierowcy, który prowadził pojazd mechaniczny pod wpływem leków, mogących zaburzać świadomość. W kolejnym bloku pytań badaliśmy osobiste doświadczenia dotyczące prowadzenia pojazdów pod wpływem substancji psychoaktywnych. Prawie 2% dorosłych Polaków, którzy w ciągu ostatnich 30 dni prowadzili pojazd mechaniczny, zadeklarowało, że robili to pod wpływem alkoholu. 1,1% dorosłych Polaków, którzy w ciągu ostatnich 30 dni prowadzili pojazd mechaniczny, zadeklarowało, że robili to pod wpływem narkotyku. 1,1% dorosłych Polaków, którzy w ciągu ostatnich 30 dni prowadzili pojazd mechaniczny, zadeklarowało, że robili to pod wpływem leków zaburzających świadomość. W ramach badania respondenci byli również pytani o ostatni rok. 1,7% dorosłych Polaków, którzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy prowadzili pojazd mechaniczny, zadeklarowało, że robili to pod wpływem alkoholu. 1,1% dorosłych Polaków, którzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy prowadzili pojazd mechaniczny, zadeklarowało, że robili to pod wpływem narkotyku. 1,3% dorosłych Polaków, którzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy prowadzili pojazd mechaniczny, zadeklarowało, że robili to pod wpływem leków zaburzających świadomość.

Prowadzenie roweru a substancje psychoaktywne

W ramach omawianego badania zapytano również o prowadzenie roweru pod wpływem substancji psychoaktywnych. Ponad 4% dorosłych Polaków, którzy w ciągu ostatnich 30 dni jechali rowerem, zadeklarowało, że robili to pod wpływem alkoholu, czyli odnotowaliśmy dwukrotnie większy odsetek osób, które jechały rowerem pod wpływem substancji psychoaktywnych niż osób prowadzących pojazd mechaniczny pod wpływem substancji psychoaktywnych. 1,2% dorosłych Polaków, którzy w ciągu ostatnich 30 dni jechali rowerem, zadeklarowało, że robili to pod wpływem narkotyku. 1,2% dorosłych Polaków, którzy w ciągu ostatnich 30 dni jechali rowerem, zadeklarowało, że robili to pod wpływem leków zaburzających świadomość. Podobnie jak w przypadku pojazdów mechanicznych, ankietowani pytani byli również o prowadzenie roweru pod wpływem substancji psychoaktywnych. Prawie 5% dorosłych Polaków, którzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy jechali rowerem, zadeklarowało, że robili to pod wpływem alkoholu. 1% dorosłych Polaków, którzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy jechali rowerem, zadeklarowało, że robili to pod wpływem narkotyku, a 1% dorosłych Polaków, którzy w ciągu ostatnich 12 miesięcy jechali rowerem, zadeklarowało, że robili to pod wpływem leków zaburzających świadomość.

Jaka jest skala prowadzenia pojazdów pod wpływem substancji zmieniających świadomość w całym społeczeństwie?

Wyniki przedstawione na wykresach 2-6 dotyczyły tylko osób, które zadeklarowały, że prowadziły pojazd mechaniczny lub rower. Przyjrzyjmy się, jakie są odsetki prowadzących pod wpływem substancji psychoaktywnych, jeżeli przyjmiemy jako podstawę oprocentowania całą badaną populację, czyli 1006 osób. Wyniki te może ekstrapolować na całą populację osób w wieku 18-75 lat. Ponad 2% ogółu dorosłych Polaków deklaruje, że prowadziło pojazd mechaniczny lub rower pod wpływem alkoholu. 0,5% ogółu Polaków deklaruje, że prowadziło pojazd mechaniczny lub rower pod wpływem narkotyku, a 0,9% dorosłych Polaków deklaruje, że prowadziło pojazd mechaniczny lub rower pod wpływem leków zaburzających świadomość.

Podsumowanie

Polakom częściej zdarza się prowadzić samochód lub inny pojazd mechaniczny pod wpływem alkoholu niż pod wpływem narkotyków, jednakże różnice w odsetkach nie są tak duże jak w przypadku rozpowszechnienia używania tych substancji w całej populacji. Analizując rodzaje substancji, pod wpływem których prowadzone były pojazdy mechaniczne, widać niewielkie różnice pomiędzy poszczególnymi narkotykami (marihuana, amfetamina, dopalacze), czyli inaczej niż według badań w populacji generalnej oraz na młodzieży, gdzie odnotowujemy duże różnice między skalą używania marihuany a pozostałymi nielegalnymi substancjami.

W badaniu odnotowaliśmy prawie trzykrotnie większy odsetek osób, które jechały na rowerze pod wpływem alkoholu niż osób, które prowadziły rower pod wpływem narkotyków w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Warto zwrócić uwagę, że w przypadku jazdy rowerem pod wpływem substancji psychoaktywnych częściej taka sytuacja ma miejsce pod wpływem alkoholu niż narkotyków. Inaczej jest w przypadku prowadzenia pojazdów mechanicznych, gdzie odsetki między deklarującymi prowadzenie pod wpływem alkoholu a będącymi pod wpływem narkotyków w czasie jazdy aż tak bardzo się nie różnią, jak w przypadku jazdy na rowerze.

Przedmiotem badania była kwestia używania „dopalaczy”, które w tekście zostały ujęte w kategorii „narkotyki”, a zostały przedstawione jako oddzielna kategoria na wykresach. Analizując kwestie związane z ruchem drogowym, warto zwrócić uwagę na problemy z wykrywaniem „dopalaczy” w ramach prowadzonych działań prewencyjnych przez policję. Większość „dopalaczy” jest możliwa do wykrycia w specjalistycznych laboratoriach, zatem bardzo utrudnione jest prowadzenie działań mających na celu wykrywanie prowadzenia pojazdów pod wpływem „dopalaczy” w ramach akcji kontrolnych na drogach.