Trening umiejętności wychowawczych dla rodziców wychodzących z uzależnienia

Centrum Zdrowia Psychicznego i Leczenia Uzależnień w Starogardzie Gdańskim dostrzegło problemy swoich pacjentów, którzy są rodzicami i wprowadziło do swojej podstawowej oferty projekty uzupełniające, których celem było zwiększenie kompetencji wychowawczych.

Janina Krystyna Czech

W Centrum Zdrowia Psychicznego i Leczenia Uzależnień w Starogardzie Gdańskim od dwóch lat prowadzę treningi umiejętności wychowawczych dla rodziców (tj. pacjentów tego ośrodka). Pacjenci, którzy jednocześnie są rodzicami od wielu lat zgłaszali zapotrzebowanie na warsztaty, które pomogłyby im w przezwyciężaniu bieżących trudności związanych z procesem wychowawczym swoich dzieci. Nie każdy rodzic dysponował takim dodatkowym czasem wolnym, by wziąć udział w „Szkole dla Rodziców”, która trwa co najmniej 12 tygodni, a zajęcia są organizowane jeden raz w tygodniu. Z tego powodu zależało kierownictwu ośrodka, aby dostosować dodatkową ofertę warsztatową, która optymalnie odpowiadałaby na zapotrzebowanie rodziców; chodziło o to, aby warsztat odbywał się w sobotę i w niedzielę. Z reguły zapraszano oboje rodziców, gdyż zakładano, że będzie to sprzyjać wzrostowi ich kompetencji rodzicielskich. Jeśli udział obojga rodziców nie był możliwy, to zapraszano tego rodzica, który wykazywał chęć i gotowość do udziału w zajęciach warsztatowych.

Sytuacja pacjentów uzależnionych i ich rodzin zmieniła się diametralnie na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat, czego dowodem jest między innymi równolegle podejmowana terapia par u osób ze zdiagnozowanym uzależnieniem i współuzależnieniem. Wcześniej uważano, że pacjent uzależniony powinien najpierw przejść całościową terapię dla osób uzależnionych, a jego żona/partnerka terapię dla osób współuzależnionych. Obecnie terapię par proponuje się po przeprowadzonej diagnozie nozologicznej i diagnozie problemowej; co oznacza, że terapia pary może być  prowadzona już na podstawowym etapie leczenia – uczestników będących jeszcze w fazie motywacyjnej.
W ostatnich latach uznano, że wspólna terapia pary może być podjęta przed ukończeniem podstawowego programu uzależnienia i współuzależnienia pod warunkiem, że osoba uzależniona zachowuje abstynencję, nie dochodzi do zachowań przemocowych i dwie osoby wyrażają autonomiczną zgodę na udział w terapii pary.

Mając na względzie zmieniające się oczekiwania społeczne co do procesu leczenia – w związku z uzależnieniem pacjentów Ośrodka Leczenia Uzależnień w Starogardzie Gdańskim stworzono trening umiejętności wychowawczych dla rodziców, będących pacjentami tego Ośrodka, który trwa 12 godzin.

W ofercie uwzględniono elementy „Szkoły dla rodziców” oraz materiały szkoleniowe z Fundacji Dajemy Dzieciom Siłę.
Dzięki udziałowi w treningu umiejętności wychowawczych rodzice będą:
• bardziej świadomi swoich i dziecka uczuć, myśli, przekonań oraz potrzeb,
• lepiej rozpoznawać motywy swoich działań i będą próbować zrozumieć motywy działania swego dziecka,
• nabędą umiejętności empatycznego podejścia do dziecka i jego trudności,
• zdobędą umiejętność rozpoznawania własnych emocji i ich kontroli,
• poszerzą kompetencje wychowawcze, które pomogą im wychowywać dzieci bez przemocy, mają możliwość ćwiczenia nowych, bardziej sprzyjających dziecku wzorców zachowań,
• lepiej radzić sobie z sytuacjami spostrzeganymi przez siebie jako trudne, a także:
• nabędą umiejętności wyrażania uczuć w sposób społecznie akceptowany,
• uświadomią sobie zakłócenia pojawiające się w procesie komunikacji i podejmą próby przezwyciężania tych trudności.

Program treningu
Szkolenie podzielone jest na trzy bloki tematyczne:
1. „Co innego/konstruktywnego/adaptacyjnego może zrobić rodzic zamiast znanego wcześniej karania?”. Próbując odpowiedzieć na tak postawione pytanie, rodzice mogą przyjrzeć się motywom, które nimi kierują, gdy stosują krzywdzące metody wychowawcze, a także mogą przyjąć perspektywę dziecka, które doświadcza skutków tych metod.
2. Uczucia – w tym bloku tematycznym rodzice zajmują się obszarem uczuć, pod wpływem których zazwyczaj stosują klapsy bądź inne kary cielesne jako metodę wychowawczą. Uczestnicy poszukują sposobów pomagających rozpoznać uczucia w sobie i u innych, a także sposobów radzenia sobie z nimi w sytuacjach trudnych.
3. Zamiast kar – w tym bloku tematycznym rodzice poznają metody wychowawcze, które pomogą im zachęcać dzieci do współpracy, a także przyglądają się różnicy pomiędzy karą i jej konsekwencją, a konsekwencją innych metod wychowawczych.

Formy pracy
Podczas warsztatu wykorzystywane są aktywne formy pracy, umożliwiające rodzicom występowanie w dwóch rolach – z perspektywy rodzica: ojca i matki. Dzięki ćwiczeniom w grupie, odgrywaniu scenek, wypowiedziom na forum jest prowadzona:
1. Psychoedukacja – w zakresie problematyki wychowania dziecka.
2. Prewencja zachowań agresywnych poprzez wypracowanie skutecznych, konstruktywnych sposobów radzenia sobie w sytuacjach trudnych, wyrażania nieprzyjemnych emocji (zwłaszcza uczucia złości, gniewu lub bezradności i bezsilności).

Zdobywanie i doskonalenie nowych umiejętności wychowawczych odbywa się poprzez aktywne formy prowadzenia zajęć: ćwiczenia w parach, podgrupach, odgrywania scenek, prezentowania wypowiedzi na forum, burzy mózgów itp. Ponadto uczestnicy treningu otrzymują zadanie do wykonania w domu (tj. sobota), a następnie dzielą się osobistymi doświadczeniami z przeprowadzonego zadania, mogą także w czasie warsztatu proponować własne tematy spotkań w ramach podejmowanych zagadnień programowych.

Program obejmuje zajęcia grupowe (tj. warsztat dla rodziców) przewidziane dla 6-12 osób. Zajęcia odbywają się na terenie Centrum Zdrowia Psychicznego i Leczenia Uzależnień przy ul. Chopina 9 w Starogardzie Gdańskim. Cykl zajęć obejmuje po 2 spotkania weekendowe, łącznie 12 godzin zegarowych, włączając w to przerwy 10-minutowe. Zajęcia grupowe rozpoczynają się spisaniem kontraktu z uczestnikami (ramka 1). Program w zakresie treści, jak i liczby spotkań może ulec nieznacznej modyfikacji w zależności od możliwości i potrzeb danej grupy (m.in. poziomu intelektualnego, motywacji do uczestnictwa w zajęciach grupowych) oraz dynamiki procesu grupowego. Zajęcia kończą się podsumowaniem całości warsztatu oraz wypełnioną anonimową ankietą ewaluacyjną, której celem jest nie tylko ustalenie jakości odbytych zajęć, ale także zebranie oczekiwań uczestników co do kolejnych zajęć warsztatowych na które byłoby największe zapotrzebowanie.

Artykuł miał na celu podzielenie się z Państwem swoją wiedzą i doświadczeniem; bo uważam, że takie treningi umiejętności wychowawczych są potrzebne i bywają niezwykle użyteczne osobom wychodzącym z uzależnienia i współuzależnienia. Często zdarza się tak, że poprzez skupianie się na uzależnieniu obojga rodziców, rodzice nie poświęcają wystarczającej uwagi swoim dzieciom, a problemy wychowawcze zaczynają narastać lawinowo. Kiedy zaś rozpoczyna się proces leczenia, to rodzice skupiają się na swojej terapii, ponownie nie dostrzegając potrzeb swoich dzieci, dlatego niezwykle ważne jest, aby proporcje związane z podjętym leczeniem przez oboje rodziców były zrównoważone w stosunku do rzeczywistych potrzeb całej rodziny, w tym także posiadanych dzieci.

Na prowadzonych zajęciach obowiązują następujące zasady:
• uważnie słuchamy wypowiedzi uczestników grupy,
• umożliwiamy uczestnikom wypowiedzenie swoich myśli do końca (nie przerywamy wypowiedzi),
• używamy kulturalnego języka,
• aktywnie uczestniczymy w zajęciach,
• jesteśmy tolerancyjni w stosunku do innych,
• informacje dotyczące przeżyć, wspomnień członków grupy zdobyte podczas spotkań zachowujemy TYLKO dla siebie.