Alkohol a przemoc

Katarzyna Łukowska

Nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej to dobra okazja, żeby przypomnieć, jakie zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy są rekomendowane w ramach gminnych programów. O tym, jak system rozwiązywania problemów uzależnień wspiera lokalny system przeciwdziałania przemocy domowej, pisze Katarzyna Łukowska.

Ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi była pierwszym aktem prawnym, który użył w swojej treści sformułowania „przemoc w rodzinie” (obecnie przemoc domowa). W 1996 roku, kiedy wprowadzono do ustawy zadania gminnego programu profilaktyk i rozwiązywania problemów alkoholowych, jednym z nich stało się „udzielanie rodzinom, w których występują problemy alkoholowe, pomocy psychospołecznej i prawnej, a w szczególności ochrony przed przemocą domową”. Jedno z pierwszych badań zrealizowane w latach 90. ubiegłego wieku w placówkach leczenia uzależnień (wtedy odwykowych) pokazało, że znaczna część partnerek/żon osób uzależnionych uczestnicząca w grupach terapeutycznych dla tzw. współuzależnionych, doświadcza przemocy. Konieczne stało się uruchomienie systemowej pomocy dla osób doświadczających przemocy, a biorąc pod uwagę związek przemocy z alkoholem, włączono takie zadanie do gminnych programów. Osobne gminne programy przeciwdziałania przemocy w rodzinie (obecnie przeciwdziałanie przemocy domowej i ochrony osób doznających przemocy domowej) zostały wprowadzone w 2005 roku wraz z ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie. Nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej to dobra okazja, żeby przypomnieć, jakie zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy są rekomendowane w ramach gminnych programów.

Edukacja publiczna i profilaktyka przemocy. Celem edukacji publicznej jest przekazywanie wiedzy na temat zjawiska przemocy (wobec dorosłych oraz dzieci), zmiana postaw, np. dotyczących reagowania na przypadki przemocy, oraz informowanie społeczności lokalnej o dostępnych miejscach pomocy. A zatem samorządy gminne mogą organizować lokalne kampanie społeczne lub włączać się w ogólnopolskie inicjatywy w tym zakresie (np. kampania MRiPS „Nie bądź bierny – reaguj”). Do edukacji publicznej należy wykorzystać lokalną prasę (np. wykupując powierzchnię do publikacji artykułów dotyczących przemocy i możliwości pomocy, lokalne media radiowe, telewizyjne, internetowe (można zaplanować cykl rozmów z profesjonalistami), media społecznościowe itp. Edukacja publiczna obejmuje także dystrybucję materiałów edukacyjnych w społeczności lokalnej. Gmina może sama wyprodukować lub kupić ulotki, broszury, plakaty i przekazać je do różnych miejsc użyteczności publicznej – ośrodków pomocy społecznej, komisariatów policji, domów kultury, klubów seniora, punktów informacyjno-konsultacyjnych, przychodni lekarskich, czyli wszędzie tam, gdzie przychodzą mieszkańcy gminy i mogą wziąć sobie daną publikację. Przy zakupie publikacji z firm zewnętrznych zalecam przed nabyciem zapoznanie się z ich treściami, bowiem zdarzyło mi się, w ramach pracy w KCPU, otrzymywać materiały (z prośbą o opinię) zawierające niekatulaną wiedzę lub nieprawdziwe informacje.
Ważną częścią edukacji jest stałe informowanie o dostępnych miejscach pomocy i tych lokalnych, i tych ogólnopolskich, takich jak np. prowadzone na zlecenie KCPU Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia” (więcej o ofercie Pogotowia na stronie https://niebieskalinia.info/). Edukacja publiczna służy także profilaktyce przemocy choćby przez to, że pokazując jej symptomy, pozwala na wczesne rozpoznanie i zapobieganie eskalacji. Ale samorząd powinien uruchamiać także programy bezpośrednio przeciwdziałające przemocy, np. warsztaty umiejętności rodzicielskich rozwijające umiejętności wychowawcze i pozytywne relacje rodzinne bez sięgania po przemoc.
Doskonalenie kompetencji osób pracujących w systemie przeciwdziałania przemocy. Konieczne jest stałe podnoszenie kompetencji przedstawicieli służb i instytucji, którzy w swojej pracy spotykają się ze zjawiskiem przemocy. Należą do nich służby wchodzące w skład grup diagnostyczno-pomocowych. Wiedzę z zakresu przemocy, również tej dotyczącej dzieci, należy przekazywać szeroko – m.in. nauczycielom, lekarzom, pielęgniarkom, terapeutom uzależnień, wychowawcom w żłobkach i przedszkolach. Nie każdy będzie miał okazję pracować w grupie diagnostyczno-pomocowej, ale każdy może spotkać się z przemocą domową. Do tego rodzaju szkoleń czy konferencji warto także zapraszać księży Kościoła katolickiego oraz przedstawicieli innych wyznań, ponieważ mogą oni być pierwszym kontaktem w sprawach przemocy i powinni rozumieć ten problem oraz znać lokalny system pomocy. Ważne, żeby tego rodzaju szkolenia czy konferencje obejmowały nie tylko część dotyczącą przepisów prawych i realizacji procedury „Niebieskie Karty”, ale dawały również okazję do ćwiczenia rozmowy z osobami doświadczającymi przemocy i stosującymi przemoc domową oraz do pracy z nimi w ramach programów terapeutycznych czy oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych (te są adresowane do osób stosujących przemoc).
Niezwykle wartościową formą podnoszenia kompetencji, wciąż zbyt rzadko stosowaną, są superwizje. Superwizja daje wsparcie osobom pracującym z klientami, a doświadczony superwizor pomaga w analizie i doskonaleniu umiejętności poprzez omówienie konkretnych przypadków z pracy osób superwizowanych. W tym miejscu zachęcam Czytelników do posłuchania podcastu jednego z ekspertów KCPU Daniela Melerowicza, który poza działalnością w samorządzie gminnym, jest też psychoterapeutą i tłumaczy zalety superwizji na przykładzie psychoterapii www.strukturalab.pl/podcast-psycho-logiczne-czym-jest-superwizja/.
Warto przypomnieć, że KCPU prowadzi program potwierdzania kwalifikacji osób pracujących w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej. Więcej informacji
na ten temat na stronie KCPU.
Zwiększenie dostępności pomocy dla osób doznających przemocy. Każdy samorząd powinien odpowiedzieć sobie na pytanie, czy osoby doświadczające przemocy – dorośli, ale także dzieci mogą uzyskać profesjonalną pomoc prawną i psychologiczną, socjalną, medyczną, i czy jest ona łatwo dostępna. Zapewnienie natychmiastowej i bezpośredniej pomocy osobom doznającym przemocy domowej jest warunkiem skutecznego zatrzymania przemocy; dotyczy to zarówno możliwości uzyskania wsparcia w ramach tzw. pierwszego kontaktu, jak i dostępu do specjalistów (prawnik, terapeuta, psychiatra itp.). Dlatego w ramach gminnych programów rekomendowane jest finansowanie różnego rodzaju miejsc pomocy – punkty konsultacyjne, grupy terapeutyczne, dofinansowanie ośrodków interwencji kryzysowej w zakresie, w jakim udzielają pomocy w związku z przemocą. Osobnym miejscem dedykowanym dzieciom są specjalistyczne placówki wsparcia dziennego, tzw. świetlice socjoterapeutyczne działające na podstawie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Pandemia przyczyniła się do zmiany sposobu kontaktowania się i pracy z klientami – z bezpośredniego na online – dlatego rekomenduje się utrzymanie i rozwijanie tego rodzaju oferty pomocowej.
Organizowanie, finansowanie programów oddziaływań (edukacyjnych, korekcyjnych, psychologicznych, terapeutycznych) adresowanych do osób stosujących przemoc. Skuteczne zatrzymanie przemocy domowej jest łatwiejsze, jeśli uda się podjąć pracę nie tylko z osobami doświadczającymi przemocy, ale także z osobami stosującymi przemoc. W związku z powyższym rekomenduje się wdrażanie i finansowanie programów oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych (jeśli osoby stosujące przemoc nie mają wystarczającego dostępu do tego rodzaju oddziaływań na terenie powiatu), psychologiczno-terapeutycznych oraz programów wspierających dla osób stosujących przemoc domową, których celem jest utrwalenie i wzmocnienie zmian zapoczątkowanych oddziaływaniami korekcyjno-edukacyjnymi lub psychologiczno-terapeutycznymi. Trudności z dostępem do tego rodzaju programów będą negatywnie wpływać na już i tak raczej niską motywację osoby stosującej przemoc do zmiany zachowania wobec najbliższych.
Lokalne badania i diagnozy. Samorząd w ramach lokalnych diagnoz powinien podejmować także temat przemocy domowej – skali problemu, oceny jakości pomocy dostępnej w gminie, postaw społecznych i gotowości do reagowania, wiedzy o dostępnych miejscach pomocy itp. Dane statystyczne powinny być zbierane i analizowane każdego roku, natomiast badania populacyjne mogą być realizowane raz na 3-4 lata. Powtórzenia wymaga kwestia wynagradzania członków gminnych komisji, którzy biorą udział w pracach grup diagnostyczno-pomocowych. Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, członkowie zespołu interdyscyplinarnego oraz grup diagnostyczno-pomocowych wykonują zadania w ramach obowiązków służbowych lub zawodowych. I jest to prawda w odniesieniu do pracowników jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, policji, oświaty, ochrony zdrowia, czyli tych, którzy zatrudnieni są w instytucjach i otrzymują wynagrodzenie w ramach stosunku pracy. Natomiast członkowie gminnych komisji rozwiązywania problemów alkoholowych nie wykonują tych zadań w ramach obowiązków służbowych i zawodowych, a zasady ich wynagrodzenia określa Rada Gminy na podstawie ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. Dlatego członkowie GKRPA są uprawnieni do otrzymywania wynagrodzenia za wykonywanie zadań zarówno w zespole interdyscyplinarnym, jak i w grupach diagnostyczno-pomocowych. W przeciwnym razie byliby jedyną grupą, która pracowałaby bez gratyfikacji finansowej Warto podkreślić, że ustawa o przeciwdziałaniu przemocy nie zmieniła zapisów ustawy o wychowaniu w trzeźwości i wszystkie zadania z zakresu przeciwdziałania przemocy muszą być wpisane do gminnych programów, jeśli mają być finansowane w ramach środków z tzw. korkowego. Nie ma możliwości wyłączenia części dochodów z opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych i przeniesienia ich na gminne programy przeciwdziałania przemocy domowej i ochrony osób doznających przemocy domowej.

Do KCPU docierały informacje jakoby na szkoleniach z nowelizacji ustawy pojawiały się takie wytyczne ze strony osób prowadzących wykłady. Są one całkowicie
nieuprawnione. Choć, jak wskazałam wyżej, zakres wsparcia lokalnych systemów przeciwdziałania przemocy w ramach środków finansowych przeznaczonych na realizację gminnych programów jest bardzo szeroki. Dane gromadzone przez KCPU pokazują, że ok 6-7% z tzw. korkowego jest przeznaczanych na działania związane z przeciwdziałaniem przemocy domowej. Nie są tu uwzględnione wydatki na placówki wsparcia dziennego, obejmujące swoją pomocą także i dzieci z rodzin, w których stosowana jest przemoc. Pozwolę sobie zatem na łamach niniejszej gazety zaapelować do samorządów gminnych o zwiększenie wydatków na lokalne systemy przeciwdziałania przemocy w ramach opisanych wyżej obszarów.

Artykuł pochodzi z nr 7-8/363/2023 „Świat Problemów”.